Brama Isztar to też kafelki!

Wszystko! Ale zacznijmy od początku.

Historia płytek ceramicznych sięga Bliskiego Wschodu. Klimat (jego ocieplenie) wymusiło na mieszkańcach tamtych rejonów, w tym Mezopotamii, poszukiwanie miejsc do życia blisko rzek. Tak dotarli do Eufratu i Tygrysa. I gdzieś musieli mieszkać, jakoś te swoje nowe domy ozdabiać i oddawać cześć swoim bóstwom. A do dyspozycji mieli tylko to co znaleźli wokoło…

W Mezopotamii trudno o kamień czy drewno (nigdy pewnie nie widzieli lasu!), ale piasku, gliny i trzciny mieli pod dostatkiem. Podobnie zresztą było w Egipcie. I w tych niesprzyjających warunkach zaczęli wypalać glinę i z ceramicznych kafli i cegieł wznosili budowle.

Chylę czoła przed ich kreatywnością! Glinę formowali, wypalali aż stała się twarda. Wypalona stawała się odporna na działanie wody i ognia. Glinę szkliwiono i (czasem) malowano i potem używano jako uniwersalny materiał do budowania ścian, podłóg, dachów i… bram właśnie!

Tylko to wcale nie było proste. Ceramika wypalana w piecach była bardzo droga, zwłaszcza w Mezopotamii. Prawdopodobnie dlatego królowie przyznali sobie monopol na produkcję glinianych kafli i cegieł. O tym monopolu chętnie wspominali w inskrypcjach na fasadach budynków. Czasem nawet umieszczali na nich swoje imię.

Tak zrobił też Nabuchodonozor II na ścianie Bramy Isztar. Do wykonania jego inskrypcji użyto pisma klinowego.

Brama Isztar (605-562 p.n.e.) to jedno z najpiękniejszych przykładów zastosowania szkliwionych ceramicznych cegiełek jakie odkryto. Cegiełki były szkliwione jak kafle i produkowane w podobny sposób więc technicznie są jednym z najwcześniejszych przykładów kafelków.

Sama Brama Isztar powstała w Babilonie, antycznym mieście położonym nad Eufratem, stolicy Mezopotamii (Babilonii). O Babilon toczono boje, w końcu miasto zostało zburzone. Odbudował je król neobabiloński Nabuchodonozor II. I stało się piękniejsze niż wcześniej!

To wtedy powstały słynne wiszące ogrody Semiramidy (uznane za jeden z cudów starożytnego świata) i wieża Babel (naprawdę istniała!). Jeden ze swoich pałaców – tzw. Pałac Południowy – władca nakazał ozdobić ceramicznymi kafelkami. Salę tronową zdobiły ceramiczne kolumny z kapitelami, ramy ze stylizowanych kwiatów i rząd lwów w dolnej części ścian. Te ostatnie zapewne podobne były do lwów z Bramy Isztar.

Brama Isztar  ustawiono w północnej części miasta. Prowadziła do niej Droga Procesyjna długa na 250 metrów i szeroka na 20 metrów. Ozdobiono ją rzędem lwów zmierzającym z obu stron ku Bramie. Lwy były symbolem Isztar.

Brama Isztar to w istocie nie jedna, ale dwie bramy. Jedna ustawiona była za drugą. Brama to też cztery kwadratowe wieże. Obie bramy i wieże ozdobiono ceramicznymi bykami i smokami.

Byk był poświęcony bogu pogody Adadowi a smok symbolizował opiekuńczego boga miasta Babilon – Marduka. Przyjęło się mówić, że to smoki dla uproszczenia.

W istocie te stwory to muszuszusze (zachwycająca nazwa!). Były ochronnymi amuletami mającymi swą przerażającą postacią przestraszyć wrogów. Jeśli bliżej się przyjrzysz zauważysz, że jest chimerą – mixem różnych stworzeń – ma ciało węża, rogatą głowę, przednie nogi jak u lwa a tylne zapożyczone od orła.

Zwierzęta są głównie pomarańczowo-żółto-białe na tle niebieskim i tworzą piękny kontrast kolorystyczny!

Brama Isztar wraz z wiodącą do niej Drogą Procesyjną była najważniejszą choć nie jedyną bramą Babilonu. To przy niej zaczynał się noworoczny festiwal ku czci Marduka, którym inaugurowano sezon upraw. W uroczystości brał udział król i kapłani, cała babilońska śmietanka towarzyska!

A kim była sama Isztar? Isztar była patronką Babilonu, królową Nieba (ten lapis lazuli na Bramie nie jest przypadkowy!). Była też boginią płodności i rozpusty, taką Afrodytą ale w wersji mniej ugrzecznionej, boginią miłości wszelakiej – i płatnej i romantycznej. Więcej o jej kulcie znajdziesz w innych źródłach.

Cegiełki ceramiczne użyte do stworzenia Bramy i Drogi do niej prowadzącej mają 33 cm szerokości a wysokość podobną do współczesnych cegieł (około 12 cm). Reliefowe formy zwierząt odciskano w glinie i zapewne musiała istnieć jakaś linia produkcyjna usprawniająca proces! W końcu wykonano ich tak wiele.

Na każdego lwa składało się 46 cegiełek ułożonych w 11 rzędach. Zadbano o to by miejsca styku cegiełek nie oszpeciły całości (żeby nie przebiegały na linii oczu etc.). Podejrzewa się, że cegiełki wypalano przed szkliwieniem (i drugi raz po). Oznacza to, że koszty były jeszcze wyższe. Dwa wypały kosztują więcej niż jeden, wiadomo!

Każda cegiełka miała znacznik, żeby upewnić się, że zostanie położona w dobrym miejscu. I że np. ogon lwa nie znajdzie się w miejscu rogów byka (choć niewątpliwie musiałoby to wyglądać ciekawie!). Cegiełki układano na mieszance błota z bitumem (naturalny materiał w Mezopotamii) co miało uszczelnić połączenia między cegiełkami.

Babilon nie przetrwał. Zdobył go Cyrus Wielki, perski władca, w 539 roku p.n.e. Nie zniszczył miasta, ale z biegiem czasu samo zamieniło się w mało ważny i opuszczony teren. Dosłownie zostało pochowane pod piaskiem aż do końca XIX wieku kiedy odkryli je niemieccy archeolodzy. Wydobywali je spod piasku przez lata a potem przewieźli do Berlina. Od 1928 roku w Pergamonie można oglądać Bramę Isztar i Drogę Procesyjną.

W Babilonie, na terenie dzisiejszego Iraku, można zobaczyć pomniejszoną replikę Bramy. Oryginał jest bliżej niż kopia!